Ryzyko kredytowe to pojęcie, które być może kojarzysz raczej z Twoim własnym, prywatnym ryzykiem finansowym, które w oczywisty sposób podejmujesz zaciągając chwilówki online lub też kredyt w banku.
Liczysz swoje dochody, szacujesz prawdopodobieństwo wystąpienia problemów ze spłatą zobowiązania w przyszłości, bierzesz pod uwagę szereg rozmaitych czynników, zarówno tych realnych, jak i potencjalnych. Innymi słowy, analizujesz poziom ewentualnego ryzyka.
Warto jednak zdawać sobie sprawę, że w obszarze finansów termin ryzyko kredytowe odnosi się przede wszystkim do działalności banków oraz, w nieco mniejszym stopniu, do firm pożyczkowych.
Wstęp do pojęcia ryzyka kredytowego
Zapewne zdajesz sobie sprawę z faktu, że za każdym razem, kiedy np. składasz wniosek o kredyt w banku instytucja ta dokonuje sprawdzenia Twoich parametrów wypłacalności.
Chodzi tutaj rzecz jasna o weryfikację historii kredytowej w bazach dłużników, już istniejące obciążenia kredytowe oraz obciążenia innego rodzaju, wysokość regularnych dochodów itd.
Wszystkie te informacje są potrzebne bankowi między innymi właśnie w celu oszacowania ryzyka kredytowego odnośnie Twojej osoby.
Jednocześnie jednak tematyka jest znacznie bardziej skomplikowana, niż może się z pozoru wydawać.
W rzeczywistości banki stosują bowiem naprawdę złożone mechanizmy oceny ryzyka kredytowego.
Ryzyko kredytowe występuje w kilku różnych wariantach.
Jako podstawowe rodzaje ryzyka wyróżnia się co do zasady 6 różnych faktorów, jednak podręczniki do ekonomii podają tych wariantów o wiele więcej.
Kolejna ciekawa, a także istotna z Twojej perspektywy sprawa to fakt, że przebieg procesu oceny ryzyka kredytowego będzie w ogromnej mierze zależeć po prostu od charakterystyki danego kredytu.
Ryzyko kredytowe związane z Twoją osobą będzie zupełnie inaczej oceniana w sytuacji, kiedy składasz wniosek o zwykły kredyt gotówkowy, kartę kredytową lub też limit odnawialny, a zupełnie inaczej, kiedy starasz się o przyznanie kredytu hipotecznego na kwotę kilkuset tysięcy złotych oraz z okresem spłaty kształtującym się na poziomie 20 lub nawet 30 lat.
Z całą pewnością warto więc wiedzieć, czym właściwie jest ryzyko kredytowe, a także w jaki sposób banki starają się je szacować oraz w niektórych przypadkach redukować jego poziom.
Wbrew pozorom, wszystkie te czynniki jak najbardziej będą dotyczyć Ciebie jako potencjalnego kredytobiorcy. Co również istotne, o istnieniu ryzyka kredytowego, a także metodach jego pomiaru mówimy także w odniesieniu do usług pozabankowych instytucji pożyczkowych, chociaż akurat w tym wypadku cała tematyka jest rzecz jasna w sposób znaczący uproszczona w porównaniu do obszaru działalności banków.
Czym jest ryzyko kredytowe i jakie są jego rodzaje?
Podług najbardziej zwięzłej, encyklopedycznej definicji przez ryzyko kredytowe rozumie się:
Ryzyko nie wypełnienia przez kontrahenta lub klienta warunku zawartego kontraktu, które to niewypełnienie ma za przyczynę niemożność wywiązania się z podjętych przez klienta/kontrahenta zobowiązań finansowych.
Tak ujęte ryzyko kredytowe daje nam już pewien podstawowy wgląd w specyfikę tego zagadnienia.
Jednocześnie należy jednak zaznaczyć, iż jest to definicja w stopniu znaczącym uproszczona, przez co nie obejmuje ona zagadnienia w całej jego złożoności.
W teorii wyodrębnia się bowiem cztery najbardziej podstawowe rodzaje ryzyka kredytowego, a mianowicie:
- 1. Ryzyko kredytowe aktywne. Nazywane jest również ryzykiem czynnym. Odnosi się ono do ewentualnych strat finansowych, jakie bank może ponieść z powodu niewywiązania się przez klienta z zobowiązań kredytowych, wliczając w to zarówno kredyty gotówkowe oraz hipoteczne, jak też karty kredytowe, limity odnawialne a także inne formy kredytowania udzielanego przez banki.
- 2. Ryzyko kredytowe pasywne. Nazywane także ryzykiem biernym. Bank bierze pod uwagę ryzyko, czy klient dokona wycofania się z kredytu, np. poprzez wcześniejszą jego spłatę (w tym wypadku bank przeważnie traci ogromną większość części odsetkowej, czyli większość swojego zysku) lub też klient zdecyduje się np. na przeniesienie kredytu do innego banku lub też konsolidację kilku posiadanych kredytów w jeden kredyt udzielony przez inną instytucję.
- 3. Ryzyko kredytowe indywidualne. Jest ono swego rodzaju rozwinięciem lub też kontynuacją ryzyka aktywnego, z tą różnicą, że w tym wypadku bank skupia się wyłącznie na danej umowie dotyczącej konkretnego kredytu. Brana jest tutaj pod uwagę między innymi możliwość, iż kredytobiorca może z czasem przestać wywiązywać z posiadanego zobowiązania, albo poprzez spóźnienia w spłacie albo też przez całkowity brak spłaty zobowiązania.
- 4. Ryzyko kredytowe portfelowe. Nazywane również łącznym. W tym ujęciu bank analizuje cały posiadany przez siebie portfel kredytowy, czyli niejako sumuje wszystkie ryzyka indywidualne związane z poszczególnymi umowami.
Jak więc widać na powyższych przykładach, banki szacują ryzyko wystąpienia problemów finansowych w związku z udzielanymi przez siebie kredytami według wielu naprawdę odmiennych podejść.
Powszechnie uważa się, że zagrożeniem finansowym dla banku może być jedynie sytuacja, w której klient przestanie spłacać kredyt.
W rzeczywistości jednak ryzykiem takim jest również scenariusz, kiedy to kredyt zostanie spłacony w całości wcześniej (w takim wypadku bank traci sporą lub przeważającą część zysku), jak również sytuacja, w której kredytobiorca zdecyduje się na przeniesienie kredytu do innego banku.
To właśnie z tych powodów banki stosują w umowach kredytowych cały szereg różnego rodzaju zapisów, o czym będzie mowa w dalszej części tekstu.
Dla doraźnego przykładu można jednak już tutaj przywołać np. prowizję za udzielenie kredytu (stanowi ona pewną formę zabezpieczenia interesów banków), konieczność wykupienia ubezpieczenia kredytu lub też zapisy w umowach, które mogą utrudniać klientowi np. przeniesienie kredytu do innego banku albo jego wcześniejszą spłatę.
Bank może np. zastrzec sobie w umowie kredytowej prowizję na wypadek, gdyby klient zdecydował się przenieść kredyt do konkurencyjnego banku, częste są również zapisy uwzględniające inne opłaty.
W jaki sposób banki niwelują ryzyko kredytowe?
Ze względu na fakt, iż udzielenie jakiejkolwiek formy kredytu zawsze wiąże się dla banków z co najmniej kilkoma różnymi rodzajami ryzyka finansowego, podmioty te właściwie w sposób standardowy imają się rozmaitych form zabezpieczenia.
Należy tutaj wymienić przede wszystkim:
- 1. Ubezpieczenie kredytu.
- 2. Sprawdzenie zdolności kredytowej kredytobiorcy oraz szacowanie jego wiarygodności kredytowej.
- 3. Monitorowanie sytuacji finansowej kredytobiorcy po przyznaniu kredytu.
- 4. Dodatkowe zapisy w umowie kredytowej.
Więcej na ten temat:
Ubezpieczenie kredytu: Wbrew pozorom, często dotyczy ono nie tylko kredytów hipotecznych, ale również kredytów gotówkowych a nawet kart kredytowych.
Sprawdzenie zdolności kredytowej: To jedna z najbardziej standardowych procedur. W zależności od rodzaju i kwoty kredytu może on mieć bardziej uproszczony charakter (analiza historii kredytowej w bazach, wysokość zarobków, forma zatrudnienia, aktualne obciążenie finansowe kredytobiorcy, wysokość bieżących wydatków na życie w skali miesiąca)
Może też mieć formę znacznie bardziej rozbudowaną – w tym wypadku mówimy o scoringu kredytowym we właściwym sensie tego terminu.
Monitorowanie sytuacji: To jedna z tych metod, której klienci często nie są świadomi. Warto więc zdawać sobie sprawę, że już po przyznaniu nam kredytu bank jak najbardziej może obserwować naszą sytuację finansową.
Dotyczy to między innymi analizy naszych wpływów na konto, a także ewentualnych zmian w historii kredytowej.
W sytuacji, kiedy posiadamy kredyt w banku, instytucja ma prawo wysyłać na przykład do BIK (co to jest BIK?) tzw. zapytania monitorujące dotyczące naszej osoby. W ten sposób bank sprawdza, czy po otrzymaniu kredytu nie zadłużyliśmy się bardziej oraz czy nie mamy zaległości w spłatach innych zobowiązań.
Co więcej, “nagłe i znaczące pogorszenie się sytuacji finansowej kredytobiorcy” czysto teoretycznie może stanowić dla banku przesłankę do wypowiedzenia umowy kredytu.
W jaki sposób banki zarządzają ryzykiem kredytowym?
Co do zasady, zarządzanie ryzykiem kredytowym przez banki można podzielić na dwie kategorie:
- 1. Scoring kredytowy, czyli zestaw algorytmów służących do oceny zdolności oraz wiarygodności kredytowej potencjalnego klienta
- 2. Całościową analizę portfela kredytowego banku łącznie z prognozami dotyczącymi zmian stóp procentowych, zmian w obrębie rynku kredytowego, a także zmian w globalnej oraz krajowej gospodarce.
Z perspektywy konsumenta zdecydowanie najbardziej istotnym faktorem jest tzw. scoring kredytowy.
Była już mowa o tym, że kiedy składasz wniosek o przyznanie kredytu, bank “prześwietla” Twoją osobę zarówno pod kątem historii kredytowej, jak też aktualnej zdolności kredytowej.
Takie ujęcie jest jednak sporym uproszczeniem, ponieważ właściwa ocena punktowa stosowana przez bank może obejmować aż kilkadziesiąt różnych zmiennych, w tym między innymi:
1. Podstawowe dane nt. sytuacji życiowej.
Twój wiek, stan cywilny, liczbę osób pozostających na Twoim utrzymaniu.
2. Profil finansowy
Twoje miesięczne dochody, miesięczne wydatki oraz miesięczne obciążenie z tytułu spłaty już istniejących zobowiązań.
3. Formę zatrudnienia
Wykształcenie, perspektywy branży, w której pracujesz, perspektywy wykonywanego przez Ciebie zawodu.
4. Miejsce zamieszkania oraz status
Miasto, wieś, mieszkanie własne, wynajmowane, z rodzicami itd.
5. Twoją historię kredytową w szerszym znaczeniu.
Jest to ciekawy punkt, ponieważ kredytobiorcy często są przekonani, że “korzystna historia kredytowa” oznacza tyle, co dobry rating w BIK albo też brak negatywnych wpisów.
W rzeczywistości jednak bank weźmie pod uwagę również Twoje nawyki finansowe, w tym między innymi “skłonność do ryzykownego zadłużania się na cele konsumpcyjne”, o której to skłonności w oczach analityka bankowego mogą świadczyć np. liczne pożyczki pozabankowe lub zakupy ratalne i to nawet w sytuacji, kiedy były one spłacane w sposób terminowy
6. Twoją potencjalną elastyczność na rynku pracy.
W tym punkcie bank zwraca uwagę na to, jakie jest ryzyko, iż w przypadku utraty pracy szybko znajdziesz nowe źródło dochodu.
Oczywiście, w tym ujęciu premiowani są np. informatycy albo też osoby wykonujące tzw. wolne zawody, a jednocześnie posiadające obszerne wykształcenie oraz szereg rozmaitych kompetencji.
Przykładowo tłumacz języków obcych zatrudniony w biurze tłumaczeń raczej nie będzie miał problemu ze znalezieniem nowego zatrudnienia, np. w szkole językowej, na uczelni czy też w szkole publicznej.
Na przeciwnym biegunie sytuowani są zaś przez banki osoby wykonujące pracę fizyczną a także, co ciekawe, osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (w szczególności gdy rozliczają się na zasadach ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych).
7. Posiadane przez Ciebie oszczędności, ze szczególnym uwzględnieniem programów budowania kapitału.
Jeszcze należy jednak zaznaczyć, że scoring kredytowy może zawierać nawet kilkadziesiąt różnych czynników, w zależności od charakterystyki kredytu, a także rzecz jasna w zależności od polityki jaką w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym prowadzi dany bank.
Profesjonalni doradcy kredytowi wiedzą doskonale, iż niektóre z banków prowadzą w tym zakresie politykę bardziej zachowawczą (większy nacisk na “twarde” dane, jak dochody, oszczędności, forma zatrudnienia), zaś inne podmioty cechują się większą elastycznością (większy nacisk na wykształcenie, wiek, perspektywy branży kredytobiorcy itp.).
Podsumowanie tematu ryzyka kredytowego
Jak możesz przekonać się na podstawie powyższych informacji, uzyskanie kredytu w banku może być relatywnie proste dla Ciebie, jednak z perspektywy kredytodawcy zawsze oznacza to cały szereg pomiarów, metod weryfikacji oraz szacunków.
Wszystko to razem wzięte ma na celu możliwie jak najbardziej dokładną ocenę ryzyka kredytowego (zarówno w skali globalnej, jak i indywidualnej) a także racjonalne i bezpieczne zarządzanie owym ryzykiem.
