Piramida Finansowa – Jak działa schemat Ponziego?

Schemat Ponziego, znany w Polsce przede wszystkim pod mianem Piramidy Finansowej to z pewnością jedno z najbardziej błyskotliwych oszustw finansowych, jakie wymyślono w historii.

Pionierem owego modelu był amerykański przestępca Charles Ponzi, któremu łącznie udało się zdefraudować ponad 7 milionów dolarów, czyli kwotę olbrzymią jak na realia Stanów Zjednoczonych pierwszej połowy XX stulecia.

Działalność Ponziego nie okazała się jednak jednorazowym oszustwem.

Model opracowany przez niesławnego Amerykanina wykazał tak wysoką skuteczność, że dalsza historia, nie tylko USA, ale również krajów europejskich obfituje w przypadki mniej lub bardziej błyskotliwych naśladowców Charles’a Ponziego.

W polskich realiach bez wątpienia najgłośniejszą tego rodzaju sprawa była afera Amber Gold, w rezultacie której tysiące osób straciło swoje oszczędności.

Nie była to jednak bynajmniej ani pierwsza ani ostatnia piramida finansowa w Polsce.

Model ten jest bowiem tak przebiegły oraz efektywny, że wciąż znajdują się kolejni “przedsiębiorcy”, którzy nie tylko go powielają, ale często również nadają schematowi Ponziego nowe, znacznie trudniejsze do rozpoznania formy.

Czym więc jest schemat piramidy finansowej Ponziego?

Jakie zasady organizują sposób działania piramid finansowych oraz w jaki sposób można zorientować się, że mamy do czynienia z oszustwem powielającym ów schemat?

Piramida Finansowa: model działania

Tradycyjne piramidy finansowe najczęściej przedstawiają się konsumentom jako bliżej nieokreślone firmy inwestycyjne.

Mniej więcej tak właśnie było ze wspominanym Amber Gold. Firma ta obiecywała inwestycje w złoto oraz, rzecz jasna, bardzo wysoką stopę zwrotu z “inwestycji”.

Swego czasu bardzo popularna w Polsce była także piramida internetowa o nazwie “Traffic Monsoon”, na której wielu potraciło spore sumy, a których źródłem niejednokrotnie była pożyczka pozabankowa. Strata była więc podwójna.

Przedsięwzięcia działające podług schematu Ponziego najczęściej nie dokonują żadnych rzeczywistych inwestycji. Na czym więc polega ich działalność?

Pewną wskazówkę w tym zakresie stanowi już sama nazwa. Określenie pt. “Piramida finansowa” nie wzięło się znikąd.

Ta forma działalności odznacza się bowiem strukturą przypominającą właśnie piramidę. Na samym szczycie znajduje się właściciel oraz ewentualnie coś w rodzaju zarządu. To właśnie do tych osób trafia ogromna większość pieniędzy.

Na niższym stopniu sytuują się z kolei pierwsi “inwestorzy”, czyli osoby, które jako pierwsze dały się nabrać.

Część osób przecież rzeczywiście zarobiła jakieś pieniądze dzięki piramidzie finansowej, co dla statystycznego Kowalskiego najczęściej stanowi wystarczająco wiarygodną rekomendację.

Kolejne etapy finansowej piramidy

W następstwie opisanych faktów do piramidy dołączają kolejne osoby. Wpłaty przez nich dokonywane trafiają do górnych szczebli struktury.

Każda kolejna osoba co do zasady stara się rekrutować następnych chętnych. W ten sposób piramidy finansowe są w stanie osiągać zysk bez dokonywania dosłownie żadnej inwestycji.

Cały dochód bierze się bowiem po prostu z pieniędzy wpłacanych przez nowe osoby przystępujące do piramidy. Oczywiście, schemat ten w pewnym momencie po prostu musi ulec załamaniu.

Najczęściej dochodzi do tego wtedy, kiedy właściciel piramidy uzna, iż zarobił już wystarczającą sumę pieniędzy i nadszedł odpowiedni czas, aby “zwinąć interes”.

Nie trzeba chyba tłumaczyć, że w takiej sytuacji ogromna większość osób, które powierzyły swoje pieniądze piramidzie finansowej, bezpowrotnie utraci “zainwestowany” kapitał.

Marketing wielopoziomowy jest formą piramidy finansowej

Wspominano już jednak o tym, że obecnie piramidy finansowe często przybierają nowe lub wręcz nowatorskie formy.

Jest to informacja niezwykle istotna z perspektywy konsumenta, ponieważ schemat Ponziego wcale nie musi ograniczać się wyłącznie do firm reklamujących się np. jako fundusze inwestycyjne.

Z piramidami finansowymi często mamy do czynienia również np. w przypadku marketingu wielopoziomowego.

Schemat jest prosty: osoba przystępująca do piramidy musi dokonać wpłaty określonej kwoty, a następnie otrzymuje najczęściej bezwartościowe rzeczy w celu ich rzekomej sprzedaży.

Jednocześnie jednak uczestnik jest zobligowany do tego, aby namawiać kolejne osoby do uczestnictwa w marketingu wielopoziomowym.

Dlaczego jednak ten model działania zasługuje na miano piramidy finansowej?

Firmy specjalizujące się w marketingu wielopoziomowym najczęściej nie uzyskują zysków ze samej sprzedaży produktu.

Dochód jest generowany poprzez wpłaty wnoszone przez kolejne osoby przystępujące do programu. W ten sposób firma jest wydolna finansowa dopóty, dopóki rośnie liczba uczestników zasilających konto właścicieli wpłatami.

Prędzej czy później schemat jednak oczywiście ulega załamaniu i podobnie jak w przypadku “tradycyjnych” piramid finansowych, znaczna większość uczestników po prostu traci swoje pieniądze, tyle że w tym wypadku w ramach wątpliwej rekompensaty pozostając z jakimś bezwartościowym towarem w ręku.

Schemat ten został świetnie przedstawiony w jednym z odcinków najnowszego sezonu amerykańskiej wersji serialu “Shameless”: Kevin i Veronica podpisali umowę z akwizytorką, która “sprzedała” im krem ze śluzu ślimaka mający redukować worki pod oczami.

Wiązało się to oczywiście z koniecznością dokonania sporej opłaty wstępnej, zaś akwizytorka gwarantowała szybkie i wysokie zyski. Krem okazał się rzecz jasna całkowicie bezużyteczny a Kevin i Veronica zostali bez pieniędzy, które włożyli w tę inwestycję.

Jak można rozpoznać schemat Ponziego?

Co oczywiste, żadna piramida finansowa nie objaśnia wprost swojego działania.

Firmy tego rodzaju potrafią umiejętnie się maskować, taić istotne informacje oraz wykorzystywać brak wiedzy finansowej swoich ofiar i chęć szybkiego zysku.

Dwa podstawowe narzędzia, które mogą pozwolić na identyfikację piramidy finansowej to Lista Ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego oraz Lista Ostrzeżeń Konsumenckich Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Należy jednak zachować w tym zakresie pewien dystans.

KNF oraz UOKiK często bowiem reagują ze sporym opóźnieniem. Oznacza to po prostu, że brak obecności danej firmy np. na Liście Ostrzeżeń KNF w żaden sposób nie może być traktowany jako gwarancja rzetelności.

Najczęściej piramidę finansową można jednak wstępnie rozpoznać również po innych sygnałach, w tym przede wszystkim:

• 1. Obietnica wysokich oraz “pewnych” zysków. Pamiętajmy, że żaden fundusz inwestycyjny nie “obiecuje gwarantowanych zysków”, ponieważ inwestycje co do zasady wiążą się z ryzykiem.
• 2. Brak szczegółowych informacji nt. polityki inwestycyjnej: firma będąca piramidą finansową nie udostępnia prospektów informacyjnych, nie udziela też informacji na temat konkretnych aktywów, w jakie inwestowany jest kapitał itd.
• 3. Zyski z inwestycji są uzależnione od rekrutowania nowych uczestników
• 4. Firma nie podaje dokładnych danych np. na temat horyzontu inwestycyjnego, nie udostępnia również żadnych danych pozwalających monitorować stan inwestycji (np. fundusze inwestycyjne otwarte co do zasady publikują swoje notowania w każdy dzień roboczy)
• 5. Informacje na temat modelu działania firmy są wyjątkowo mętne, skomplikowane lub przeczą sobie nawzajem

W sytuacji, kiedy mamy podejrzenie, iż dana firma może stanowić piramidę finansową, najlepszym rozwiązaniem będzie powstrzymanie się od inwestycji.

W żadnym wypadku nie należy nastawiać się na to, że uda się nam przechytrzyć twórców piramidy albo też że osiągniemy zyski, ponieważ należymy do pierwszych osób, które lokują kapitał w tym systemie.

Odnośnie tego ostatniego punktu należy pamiętać, że bynajmniej nie każda piramida finansowa zapewnia jakieś zyski pierwszym “inwestorom”: czasami przedsięwzięcie zalicza krach bardzo szybko, przez co jedynymi, którym udało się zarobić na oszustwie, są właściciele.

Najbardziej znane piramidy finansowe

W historii polski po roku 89 mieliśmy do czynienia z kilkoma wielkimi piramidami finansowymi.

Oprócz Amber Gold należy tutaj rzecz jasna wspomnieć również tzw. Aferę Grobelnego.

Na początku lat 90 Lech Grobelny założył tzw. Bezpieczną Kasę Oszczędności, oferującą oprocentowanie rzędu 300% w skali roku.

Według danych, Grobelnemu udało się zdefraudować niemal 30 miliardów starych złotych zaś oszukanych zostało prawie 10 tysięcy Polaków.

Działalność Lecha Grobelnego nie zakończyła się jednak szczęśliwie dla niego samego.

Sąd co prawda ostatecznie umorzył sprawę z tytułu braku dowodów, jednak w roku 2007 znaleziono zwłoki Grobelnego z raną kłutą klatki piersiowej.

Inna spośród niesławnych polskich piramid finansowych to oczywiście tzw. Galicyjski Trust Kapitałowo-Inwestycyjny.

W tym wypadku skala działalności była jednak wyraźnie mniejsza, niż w sprawie Grobelnego: zdefraudowano mniej więcej 27 milionów złotych zaś liczba osób, które dały się oszukać to około 4 tysiące.

Nie można tutaj rzecz pominąć również flagowego wręcz przykładu piramidy finansowej zza Oceanu, czyli tzw. piramidy Madoffa.

Szczególnie zainteresowanym polecamy obejrzenie filmu dokumentalnego poświęconemu tej sprawie:

Co ciekawe, Bernard Madoff prowadził swoją działalność przez dobre kilkanaście lat, zaś ofiarami jego oszustw nie byli zwykli zjadacze chleba, lecz przedsiębiorcy, ludzie biznesu, sławni aktorzy oraz sportowcy.

Madoff nawiązał nawet współpracę z wielkimi bankami, jak Royal Bank of Scotland, JP Morgan, UniCredit czy BNP Paribas.

Szacuje się, że łącznie inwestorzy, którzy uwierzyli Madoffowi, stracili ponad 65 miliardów dolarów.

Sam Bernard Madoff został zaś skazany przez Sąd na-uwaga: 150 lat więzienia.