Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Co to jest?

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów to jedna z instytucji kluczowych dla wielu procesów polskiego życia gospodarczego.

W swojej pierwszej formie UOKiK rozpoczął działalność już w roku 1990. Wtedy instytucja ta nazywała się jeszcze Urzędem Antymonopolowym a zakres jej kompetencji był znacznie skromniejszy, niż zakres kompetencji i zadań dzisiejszego UOKiK.

Sam Urząd Ochrony i Konkurencji w formie, z jaką mamy do czynienia obecnie, został powołany do istnienia 16 lutego 2007 roku na podstawie określonych przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Aktualnie jak sama nazwa wskazuje, do kompetencji UOKiK należy nie tylko szeroko rozumiana działalność antymonopolowa, ale również praktyki mające na celu ochronę dobrze pojętych interesów konsumentów a także różnego rodzaju działania o charakterze edukacyjnym.

Warto jednocześnie podkreślić, że zakres zadań i kompetencji przysługujących UOKiK do pewnego stopnia pokrywa się z kompetencjami niektórych innych organów, w tym chociażby Rzecznika Finansowego.

Jednak w odróżnieniu od niektórych innych instytucji o mniej więcej podobnym profilu, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest instytucją, która może wdrażać nie tylko działania o charakterze stricte kontrolnym, ale również nakładać kary pieniężne na przedsiębiorstwa oraz określone osoby pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organów zarządzających przedsiębiorstwami.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów: model działalności

Zakres zadań i kompetencji, jakie na mocy polskiego prawa przysługują Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów obejmuje następujące wymiary działań:

• 1. Działalność o charakterze kontrolnym
• 2. Nakładanie sankcji pieniężnych na przedsiębiorstwa, przedsiębiorców lub osoby pełniące funkcje kierownicze
• 3. Działalność o charakterze edukacyjnym

Tak szerokie spektrum możliwości UOKiK wynika z celów, jakie w momencie powołania tej instytucji do istnienia zostały przed nią postawione przez ustawodawcę.

W założeniu, UOKiK ma być głównym organem administracji państwowej, który podejmuje działania o charakterze antymonopolowym, tym samym dbając o prawidłową strukturę rodzimego rynku.

Działań antymonopolowych UOKiK nie można jednak oddzielać od realizacji zadań mających na celu ochronę interesów konsumentów.

Jednym z najważniejszych uzasadnień dla działalności o charakterze antymonopolowym jest bowiem właśnie dbałość o interesy konsumentów, które w przypadku monopolizacji danego sektora rynku przez jeden podmiot siłą rzeczy byłyby poważnie zagrożone.

Zbiorowe interesy klientów

Jednak oprócz samej działalności o charakterze stricte antymonopolowym do kompetencji Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów należy również inny istotny wymiar a mianowicie przeciwdziałanie praktykom naruszającym zbiorowe interesy klientów.

Innymi słowy, UOKiK monitoruje rynek oraz podejmuje odpowiednie kroki wówczas, gdy sposób działania określonego podmiotu narusza interesy konsumentów.

Warto doprecyzować tutaj termin “zbiorowy interes klientów”. Może on mylnie sugerować, że UOKiK reaguje tylko i wyłącznie wówczas, gdy np. skargi na dany podmiot są składane przez wielu konsumentów.

W rzeczywistości jednak przez ochronę zbiorowego interesu klientów rozumie się przeciwdziałanie wszystkim tym działaniom firm i przedsiębiorstw, które stoją w sprzeczności z interesem klienta definiowanego jako teoretyczny podmiot obdarzony określonymi prawami.

Z naruszeniem zbiorowych interesów konsumentów mamy do czynienia wówczas, gdy bezprawna praktyka przedsiębiorcy dotyka pewnej grupy (np. klientów danego przedsiębiorcy) lub nieograniczonej liczby konsumentów zagrażając interesom każdego konsumenta będącego lub mogącego być potencjalnie kontrahentem przedsiębiorcy – to znaczy potencjalnie każdy może zostać przez nią poszkodowany.

Działalność edukacyjna UOKiK

Oprócz tego Urząd Ochrony Konkurencji prowadzi także szeroko rozumianą działalność o charakterze edukacyjnym, mającą za zadanie informować konsumentów o przysługujących im prawach a także ułatwiać czynności, których celem jest samodzielna obrona przez konsumenta swoich interesów.

Stąd też UOKiK udziela między innymi porad konsumenckich, publikuje Rejestr Klauzul Niedozwolonych (zapisów, których firmy kategorycznie nie mogą umieszczać w umowach zawieranych z klientami), wydaje tzw. istotne poglądy w odniesieniu do spraw toczących się w sądach a także oferuje konsumentom swoje usługi w zakresie polubownego rozwiązywania sporów konsumenckich.

Na oficjalnej stronie internetowej UOKiK konsumenci znajdą również gotowe wzory różnego rodzaju pism (reklamacje towarów, reklamacje usług, odstąpienie od umowy oraz inne).

UOKiK publikuje również tzw. ostrzeżenia konsumenckie. Ostrzeżenia konsumenckie wydawane przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawsze określają precyzyjne dane podmiotu/osoby, która dopuszcza się lub też jest podejrzewana o realizowanie niekorzystnych dla konsumentów praktyk.

Pod pewnym aspektem ostrzeżenia konsumenckie UOKiK przypominają Listę Ostrzeżeń KNF. Co prawda, UOKiK zamieszcza ostrzeżenia konsumenckie również wówczas, gdy dany podmiot, w ogólnych zarysach, działa zgodnie z prawem stosując jednak określone praktyki naruszające interesy konsumentów.

Bardzo często jednak w ostrzeżeniach konsumenckich UOKiK znajduje się informacja o następującym brzmieniu:

Podmiot (tutaj nazwa) dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, która może spowodować znaczne straty lub niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu konsumentów.

Pojęcie “strat” lub “niekorzystnych skutków” jest oczywiście w tym wypadku szerokie, jednak wystarczy przejrzeć listę ostrzeżeń konsumenckich UOKiK, aby przekonać się, że trafiają na nią również informacje np. na temat firm podejrzewanych o działalność na zasadzie piramidy finansowej, firm oferujących ubezpieczenia, a także chwilówki.

Konkretne funkcje UOKiK

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest kompetentny do podejmowania działań o charakterze kontrolnym oraz karnym w następujących zakresach:

• 1. Przeciwdziałanie praktykom firm lub przedsiębiorców jeżeli praktyki te mają charakter ograniczający konkurencję
• 2. Przeciwdziałanie oraz zapobieganie praktykom, które w sposób rzeczywisty lub też potencjalny naruszają zbiorowe interesy konsumentów,
• 3. Przeciwdziałanie praktykom polegającym na umieszczaniu przez firmy/ przedsiębiorców niewłaściwych zapisów oraz klauzul w umowach a także nieprawidłowej struktury  wzorców umów
• 4. Przeciwdziałanie praktykom mającym na celu koncentracje przedsiębiorców oraz związków przedsiębiorców związków, jeśli praktyki tego rodzaju mogą prowadzić do niepożądanych skutków z perspektywy konkurencji rynkowych lub też stwarzać zagrożenie dla zbiorowych interesów konsumentów.

Oprócz tego UOKiK jest również instytucją wyposażoną w możliwości wydawania wiążących decyzji w przypadku nieprawidłowych praktyk stosowanych przez przedsiębiorstwa lub przedsiębiorców, reprezentowania konsumentów w sporach z dostawcami usług/sprzedawcami, wydawania istotnych poglądów w sprawach toczących się w sądzie lub kierowanych do rozpatrzenia przez sąd oraz zbierania a także publikowania orzecznictwa w odniesieniu do spraw z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów.

UOKiK prowadzi również szeroką działalność mającą na celu analizę rynku pod kątem obecności działań o charakterze monopolistycznym lub zmierzającym do koncentracji przedsiębiorców oraz monitorowania działalności przedsiębiorstw pod kątem naruszania przez nich zbiorowych interesów konsumentów.

UOKiK bierze także czynny udział w pracach nad zmianami legislacyjnymi a jednocześnie jest instytucją kompetentną w zakresie samodzielnego przygotowywania oraz  przedkładania Radzie Ministrów projektów aktów prawnych w zakresie szeroko rozumianej ochrony konkurencji i konsumentów.

Oprócz samodzielnej działalności kontrolnej, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów może podejmować również działania pod wpływem skarg składanych przez konsumentów.

Poza tym, UOKiK może wszczynać procedury pozasądowego rozstrzygania sporów na wniosek konsumenta. Do prowadzenia działań tego rodzaju desygnowane są odpowiednie podmioty widniejące w Rejestrze prowadzonego przez Prezesa UOKiK.